در این مقاله به بررسی درد شانه و علل آن در بیماران دچار ضایعات نخاعی پرداخته شد و تمریناتی جهت تقویت عضلات ، کاهش درد و پیش گیری از آسیب های احتمالی ارائه شده است
در سالهای اخیر مشکلات شانه به وفور زبان زد عام و خاص است . استفاده کنندگان ویلچر 50 تا 75 درصد بیشتر از سایر افراد جامعه مستعد صدمات حاصل از استفاده بیش از حد شانه ها هستند که علت آن هم فشارهای نامتعارف و مکرری است که به قسمت بالاتنه خود وارد می نمایند . فعالیتهای که آنها هر روز انجام می دهند ، ازجمله:
– هل دادن ویلچر
– جابجا شدن
– حتی تنها نفس کشیدن ، برای اینکه یک فرد نخاعی ممکن است معمولاً علاوه بر دیافراگم خود از عضلات بیشتری برای نفس استفاده کند.
از آنجایی که آسیب نخاعی باعث می شود که فرد برای ایجاد تعادل در وضعیت بدن و استقرار خود در حالتی بهتر ، یکسری حرکات جبرانی (که اغلب به صورت نامناسب و غیر اصولی انجام می شود) داشته باشد ، به مرور زمان متوجه خواهد شد که کنترل عضلانی و وضعیت ماهیچه های او ازحالت طبیعی خارج می شود .
اما واقعاً چه چیزی باعث درد شانه در افراد مبتلا به آسیب نخاعی می شود؟ از جمله مهمترین دلایل مربوط به ایجاد درد شانه ها در افراد نخاعی که لازم است شما از آنها آگاهی داشته باشید ، عبارتنداز:
فلج عضلات
بعد از آسیب نخاعی و با آغاز فلج شدن ، عضلات درگیر تحت تأثیرقرار می گیرند. از سوی دیگر ، این حالت فلجی باعث ضعیف شدن عضلات و ناهماهنگی آنها می شود. همزمان با این وضعیت ، عضلاتی که قبلاًبرای حرکت دادن مفاصل کار می کردند ، دچار مشکل می گردند و این موضوع به این مفهوم است که مفاصل به شکلی غیرطبیعی حرکت کرده و به مرور زمان دچار ضایعه می شوند.
همچنین اسپاسم ها که یکی از پیامدهای فلج شدن هستند ، درآسیب دیدگی شانه ها نقش دارند . اسپاسم ها معمولاً یک سمت بدن یا یک اندام خاص را بیشتر از سمت دیگر تحت تأثیر قرار می دهند و در نتیجه باعث آسیب بیشتر قسمت محروم بدن می گردند . از نظر آناتومی شانه ها به شکل لولاهای در ساخته شده اند ، بنابراین همانند لولای یک در ، اگر وضعیت مناسبی داشته باشند ، به آسانی حرکت می کنند . اما اگر لولا کج شود یا از حالت تراز خارج گردد ، عملکرد آن دچار مشکل خواهد شد و در صورتی که فشار دائم برروی آن وارد شود ، حتی ممکن است باعث تخریب آن گردد .
افزایش فشار برروی مفاصل
شانه ها برای تحمل وزن بدن کار خیلی سختی را در پیش رو دارند . به واسطه فعالیتهایی مانند جابجایی ها ، ما فشار غیر عادی بسیار زیادی را روی شانه های خود وارد می کنیم تا کاری کنیم که وضعیت بهتری رابرای کار مفصل ران فراهم آوریم . به لحاظ بیومکانیکی این کار برای تحمل مقدار فشاربدون آسیب دیدگی صورت می گیرد.
تکرار فعالیتها
با تکرار فعالیتهایی مانند هل دادن ویلچر ، جابجا کردن وزن بدن مثل بالا کشیدن بدن توسط دستها و نقل و انتقالات ، به طور مکرر برروی شانه ها فشار وارد می شود که در نهایت موجب آسیب دیدگی خواهد شد.
ناهماهنگی عضلات
ناهماهنگی بین عضلات ، به دلیل استفاده مفرط از یک عضله در قبال کم کاری عضله مخالف آن ایجاد می شود . نتیجه ی این ناهماهنگی کوتاه شدن عضله پرکار خواهد بود و موجب می شود که عضله کم کار فقط کشیده شود ، ولی به دلیل عدم استفاده ضعیف باقی خواهد ماند . آسیب دراین ناحیه به همین جا محدود نمی شود ، بلکه به دلیل حرکتهای غیر طبیعی در مفاصل و وضعیت استقرار بدن ادامه پیدا خواهد کرد.
این نوع ناهماهنگی عضلانی را می توان در ساختار عضلانی شانه های افراد نخاعی که برای چندین سال از ویلچرهای دستی استفاده کرده اند ، مشاهده نمود . چیزی که معمولاً اتفاق می افتد این است که عضلات جلوی شانه قفسه سینه بیش از حد استفاده می شوند و به همین دلیل قوی تر شده و به صورت سفت بالا باقی مانده و دچار افتادگی نمی شوند . در حالی که ماهیچه های پشت و تیغه شانه (اسکاپولار) کمتر کار کرده ، در نتیجه ضعیف تر شده و تحلیل می روند . این مسئله موجب تغییر در وضعیت استقراربدن و درنهایت آسیب دیدگی آن می شود.
مثال دیگری که باعث نامتعادل شدن عضلات می شود ، قلاب کردن دستها است و موقعی اتفاق می افتد که افراد تتراپلژی دستهای خود را پشت دسته عقب ویلچر قلاب می کنند . این وضعیت به تعادل فرد کمک کرده وباعث می شود با ایجاد ثبات ، فعالیتهای بیشتری را انجام دهد . به همین دلیل دستی که درگیر قلاب شده است نسبت به دست دیگر کار بیشتری انجام می دهد.
در حالت قلاب کردن ، غیر از ناهماهنگی عضلانی ، پیچش و خم شدن دست نیز خیلی زیاد است که نه تنها باعث درد شانه ها می شوند ، بلکه منجر به درد پشت و زخمهای فشاری روی باسن شده و حتی ممکن است باعث بدفرم شدن اسکلت بدن می شود.
این نوع آسیب ها را می توان نه تنها در استفاده کنندگان ویلچرهای دستی بلکه درکاربران ویلچرهای برقی که عمل قلاب کردن را انجام می دهند ، مشاهده نمود .
وضعیت استقرار بدن
خیلی از افراد ترجیح می دهند که روی ویلچر به حالت لم داده بنشینند ، چرا که این حالت باعث افزایش تعادل آنان می گردد . اما قرار گرفتن نامناسب روی ویلچر می تواند اثرات سوئی برروی سلامتی داشته باشد و حتی ممکن است به دلیل درد شانه و پشت توانایی فرد را برای انجام کارها محدود نماید . البته ممکن است ساختار ویلچر طوری باشد که شما را وادار به لم دادن کند . مثلاً اگر عمق صندلی ویلچر خیلی زیاد باشد یا وقتی زاویه پشت خیلی زیاد باشد ، حالت مذکور ایجاد می گردد.
نکات مهم ورزشی در مورد شانه ها
نکته مهم قبل از هر گونه تمرین ورزشی این است که با پزشک یا گروه درمانی خود مشورت کنید تا اطمینان حاصل کنید که جایی از بدنتان دچار شکستگی ، پارگی و یا هر نوع آسیب دیدگی نشده باشد .
به خاطر داشته باشید که اگر احساس می کنید که تمرینات شما کمی شدید است ، در صورتی که از وزنه های دستی استفاده می کنید ، وزنه ها را کاهش دهید و موقعی که فشار زیادی به بدنتان وارد می شود ، تمرینات آن جلسه خود را به پایان برسانید یا برای یک هفته آن را کنار بگذارید.
به خاطر داشته باشید که در طول اجرای تمرینات بطور مناسبی تنفس نمائید و نفس خودتان را نگه ندارید .
تمرینات مربوط به تقویت شانه ها
تمرینات زیر را حداقل 4 تا 5 بار در هفته انجام دهید:
تمرین اول : حرکت بال زدن چرخشی
1) روی ویلچرخودصاف بنشینید.
2) پشت دستهای خودراروبه رانهای خودقراردهید.
3) آرنجهای خود را تا آنجا که امکان دارد به آرامی به طرف جلو چرخانده و دور کنید . در صورت احساس درد در ناحیه شانه ها ، انجام این تمرین برای شما خیلی سخت خواهد بود.
4 ) سپس آرنجهای خود را به عقب بچرخانید .
5 ) هر کدام ازمراحل 3 و 4 را 15 تا 20 بار تکرارکنید.
تمرین دوم : حرکت شانه ها به سمت خارج
1 ) روی ویلچر خود صاف بنشینید و آرنجهای خودتان را نزدیک بدن جمع کنید .
2 ) ساعدهای خود را به صورت افقی به سمت جلو قرار داده و در صورت امکان یک باندکشی را با هر دو دست محکم نگه دارید . دقت کنید که دستهایتان در حدود 6 اینچ (حدود 15 سانتیمتر) از یکدیگر فاصله داشته باشد .
3 ) دستهای خود را به سمت جلو دراز کرده ، بطوریکه کف دستها رو به زمین باشد و سپس باند را در عرض سینه بکشید . سپس باند را به حالت اول برگردانید . اینکار را 15 تا 20 بار تکرار کنید .
تمرین سوم : خم کردن آرنج
1 ) روی ویلچر خود صاف بنشینید و کاملاً به پشتی صندلی آن تکیه دهید .
2 ) در صورت امکان در یکی از دستهای خود وزنه ای بگیرید . آرنج خود را به دسته صندلی ویلچر تکیه ندهید . آرنج خود را کمی خم نمائید . اجازه بدهید که دست دیگرتان خیلی راحت در پهلوی شما استراحت داشته باشد .
3 ) به آرامی و با سه شماره ، دست خود را به سمت شانه هایتان بالا ببرید تا جایی که آرنج شما خم شود .
4 ) تا دو شماره در این حالت باقی بمانید .
5 ) به آرامی دست خود را پائین آورده و به اندازه 3 شماره در موقعیت شروع باقی بمانید .
6 ) تکرار حرکت بایستی به اندازه دو سری 8 تا 15 تایی باشد .
7 ) سپس همین حرکت را برای دست دیگر اجرا نمائید .
تمرین چهارم : کشش شانه ها از پهلو
1) روی ویلچر خود صاف بنشینید . دقت کنید که برای اجرای این حرکت در اطرافتان فضای کافی وجود داشته باشد .
2) در صورت امکان در هر یک از دستهای خود وزنه ای بگیرید . دستهای خود را درد و طرف بدن قرار دهید .
3) آرنجهای خود را کاملاً صاف نکرده و آنها را مختصری خم نگه دارید .
4) به آرامی و با سه شماره هر دو دست خود را از پهلو و به سمت بالا حرکت داده و ازبدن دور کنید .
5) هر دو دست خود را تا جایی بالا ببرید که تا نزدیکی سطح شانه قرار گیرند . دقت کنید که آنها را بالاتر از سطح شانه نبرید . به اندازه دو شماره در این وضعیت باقی بمانید .
6) با شماره 3 به آرامی دستهای خود را به وضعیت اولیه پائین ببرید .
7) این حرکت را به صورت دو سری 8 تا 15 تایی تکرار کنید.
تمرین پنجم : چرخش دستها
1) روی ویلچر خود صاف بنشینید .
2) ) دستهای خود را به دو طرف دراز کنید و آنها را تا سطح شانه هایتان بالا ببرید .
3) آنها را صاف نگه داشته و به شکل یک دایره بزرگ 10 بار بچرخانید . سپس آنها را در پشت شانه برده و برای یک ثانیه در آن حالت باقی بمانید .
4) بعد دستهای خود را رو به عقب 10 بار حرکت دهید .
5)سپس آنها تا سطح شانه ها به پشت برده و تا 2 شماره در آن حال باقی بمانید .
6) این تمرین را به صورت 2 سری 5 تا 8 تایی اجرا کنید .
تمرین ششم : بلند کردن بدن از روی ویلچر
1) روی ویلچر خود صاف بنشینید . دستهای خود را در بالای لاستیک های ویلچر بگذارید .
2) بدن خود را از روی ویلچر بلند کنید ، بطوری که دستهای شما کاملاً صاف شوند .
3) تا سه شماره در این حالت باقی مانده و سپس به آرامی خودتان را پائین بیاورید . سعی کنید که آرنجهای خود را نزدیک بدن نگه دارید.
4) این حرکت را 10 تا 20 بار تکرار کنید .
تمرین هفتم : کشش عضله پشت بازو
این تمرین ماهیچه های پشت بازوها را تحت کشش قرار می دهد . می توانید با دست دیگر خود ، دست تحت فشار خود را حمایت کنید .
1) روی ویلچر نشسته و کاملاً به پشتی صندلی خود تکیه دهید .
2) وزنه ای در یک دست خود نگه داشته و آن را بطور مستقیم به سمت سقف بالا بیاورید.
3) دست دیگرتان را در زیر آرنج قرار داده و آن را حمایت کنید .
4)به آرامی دست صاف شده خود را خم کنید و وزنه را به سمت شانه ی همان دست پائین بیاورید .
5) به آرامی دست خود را به طرف سقف صاف کنید .
6) این حالت را تا 2 شماره حفظ نمائید .
7) مجدداً دست خود را به آرامی به طرف شانه خم کنید .
8) خم و راست کردن دست را تکرار کنید تا 8 الی 15 بارآن را انجام دهید .
9) این تمرین را برای دست دیگر خود هم اجرا نمائید.
10) استراحت کرده و سپس سری بعدی تمرین را به تعداد 8 تا 15 بار انجام دهید .
****
مترجم: مهندس عباس كاشي ؛ برگرفته از December 2007: SIA:
